به گزارش روابط عمومی و بین‌الملل، همزمان با فرا رسیدن سالروز ورود حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام به شهر مقدس قم نشست علمی با موضوع «رویکرد قرآن کریم در مدیریت کلان اجتماعی زنان» روز یکشنبه 11 آذر در سالن جلسات ساختمان شهید بهشتی جامعه‌الزهرا علیهاالسلام برگزار شد.

لزوم تبیین دیدگاه اسلام و قرآن درباره مدیریت زن در جامعه

در ابتدای نشست حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدحسین شفیعی دارابی مدیرگروه تفسیر و علوم قرآن ضمن بیان ضرورت برگزاری این نشست، یکی از روش‌های کارامد در بین طرق کسب علم را، نشست‌های علمی به ویژه نشست تخصصی با موضوعات خاص عنوان کرد.

وی به طور خلاصه و فهرست‌وار به طرح دیدگاه‌ها در این موضوع پرداخته و سه نظریه را مطرح کرد:

الف. دیدگاه افراطی که هیچ حد و مرزی را تحمل نکرده، بی‌قید و بند و به بهانه حفظ مدیریت زنان در جامعه زمینه‌های منفی فراوانی به وجود آورده و در بحث مدیریت زن مرزی را معتقد نیستند.

ب. دیدگاه تفریطی که به نظر این گروه، مدیریت زن در جامعه معنا ندارد و مدیریت زن فقط محدود به محیط خانه و تربیت فرزندان آن هم خیلی بسته است.

ج. دیدگاه اعتدالی که در سیره اهل بیت علیهم‌السلام مطرح بوده و در دوره معاصر هم امام خمینی(ره)، مقام معظم رهبری و رهروان ایشان این دیدگاه را دنبال می کنند، و ایشان بارها در بیانات خود به این نکته اشاره کرده اند.

مدیر گروه تفسیر و علوم قرآن در پایان با بیان اینکه قطعا یک جلسه برای پرداختن به این موضوع کافی نخواهد بود، هدف این نشست را بیان دیدگاه اسلام و قرآن درباره مدیریت بانوان در خارج از محیط خانه و در جامعه، حد و مرز آن، شبهاتی که در این زمینه مطرح شده و راهکارهای ارائه شده، معرفی کردند.

رسالت بزرگ حوزه علمیه در پاسخگویی به نیازهای امروز جامعه

در ادامه، حجت‌الاسلام ‌والمسلمین سیدجعفر حق­شناس عضو هیئت علمی جامعه المصطفی به عنوان کارشناس و متخصص در امور مطالعات زنان به سخنرانی پرداخت.

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی گفت: هدف از برگزاری این نشست‌ها و مباحث، گشودن دریچه‌های نو در مباحث و مطالعات در حوزه اندیشه اسلامی، به ویژه حوزه مطالعات زن و خانواده است تا بتوانیم با مطالعه و دقت نظر افق‌های جدیدی را در پاسخگویی به نیازهای امروز جامعه و تشنگان معارف اسلامی بگشاییم و این رسالت بزرگی است که به عهده حوزه علمیه به ویژه در سطح تخصصی آن گذاشته شده است.

جامعه‌الزهرا(س) باید در حوزه اندیشه دینی پیشگام باشد

حجت‌الاسلام‌والمسلمین حق شناس با بیان اینکه جامعه‌الزهرا علیهاالسلام هم باید پا به پای دانشگاه‌ها در حوزه اندیشه دینی حرکت کرده بلکه باید یک مرحله جلوتر از آنها گام بردارد، عنوان کرد: امروز در سایت‌های اینترنتی و حتی در دانشگاه‌های داخلی نشست‌هایی برگزار می‌شود، که از جمله آنها بحث نو و جدید در زمینه تاریخ‌نگاری قرآن و حدیث است که در دانشگاه‌های ایران به آن پرداخته و روی آن کار کرده‌اند.

وی ادامه داد: کشورهای غربی نیز در دانشگاه‌های خود بحث تاریخ‌نگاری روی متون را انجام داده و بعد به تاریخ‌نگاری آیات قرآن و بحث‌های نسخه‌شناسی در مورد قرآن پرداخته‌اند.

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی، حوزه مطالعات زن و خانواده را مورد توجه قرار داد و گفت: در مطالعات جنسیتی که بخش مهم آن بانوان هستند، یک خانم پژوهشگر علوم دینی حداقل باید بتواند پرسش‌های جدی و اساسی در حوزه مطالعات زن و خانواده را برای خود حل کرده، به یک پاسخ منطقی برسد.

وی تصریح کرد: این موضوع نیاز به اهتمام ویژه داشته و جا دارد که به بررسی آیات مربوط به زن و خانواده در قرآن که جای بحث و مناقشه دارد پرداخته شود و پژوهش‌های تکمیلی صورت بگیرد.

ضرورت تبیین دیدگاه اسلام درباره جایگاه زن در تکوین جامعه اسلامی

حجت‌الاسلام‌والمسلمین حق شناس در ادامه به حضور و جایگاه زن در جامعه اسلامی اشاره کرد و اظهار داشت: زمانی نگاه تحقیرآمیز  نسبت به زن در زمینه‌های مختلف، تحصیل زن و ورود و مدیریت او در جامعه وجود داشت اما به برکت انقلاب اسلامی و تلاش‌های خود بانوان، نقش و تأثیرگذاری زن در جامعه اسلامی به درستی روشن شده و اسلام، جایگاه و شخصیت زن در تکوین جامعه اسلامی را مهم و اساسی می‌داند که البته الگوی ارائه شده توسط ما با مدل دنیای امروز متفاوت است.

وی عنوان کرد: ما با کسانی که دیدگاه اسلامی ندارند نقاط افتراق مهمی داریم که باید آنها را مورد توجه قرار دهیم و الگویی ارائه کنیم که مأخوذ و برگرفته از معارف دینی باشد و با تفکرات و مدل‌های جریانات مادی‌گرایانه و سکولار تفاوت داشته باشد چون مبانی متفاوت است.

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی تأکید کرد: ما نه تنها در مسئله مدیریت زنان بلکه در تمام مواضع و جایگاه‌ها و روابط جاری بین زن و مرد دیدگاه‌هایی داریم و باید دیدگاه افراطی و تفریطی را کنار گذاشته و دیدگاهی بر اساس آیات و روایات و متناسب با طراز و شخصیت زن مسلمان در دنیای امروز طراحی کنیم که این مسئله مورد تأکید رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی نیز هست.

نگاه اسلام در مدیریت کلان اجتماعی زنان

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین حق شناس در ادامه به بیان خاستگاه این بحث پرداخت و گفت: وقتی می‌خواهیم درباره مدیریت کلان اجتماعی زنان  بحث کنیم باید ببینیم دیگران از چه خاستگاهی به این موضوع پرداخته‌اند.

وی یادآور شد: کسانی که دارای دیدگاه فمینیستی هستند از خاستگاه مطالبه قدرت در جامعه توسط زنان بحث می‌کنند و در مقالات و مجلات تخصصی خود سخنان و نظریات افراطی دارند و معتقدند که زن باید مدیریت‌های سیاسی را در جامعه از مردان بگیرد، به مناصب قدرت رسیده، مشهور شود و به موقعیت اجتماعی و برخورداری کاری دست پیدا کند که این نظریه نوعی تعارض در جامعه به وجود آورده و در مقابل مردان هم در صدد این بر می‌آیند که حق خود را نه تنها از زنان بلکه از مردان دیگر مطالبه کنند.

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی افزود: در دیدگاه اسلام سخن از مطالبه قدرت نیست؛ برای خدمت به خدا و در راه بندگی، رقابتی در مطالبه قدرت وجود ندارد، بلکه انسان از مسئولیت و قدرت فرار می‌کند و به دنبال شهرت و موقعیت اجتماعی نیست. نگاه اسلامی در مدیریت کلان اجتماعی زنان و سایر موضوعات اجتماعی در مورد زن و مرد به دنبال این است که کدام الگو انسان را به کمال مطلوب و عبودیت خداوند می‌رساند و در مسیر کمال و تعالی پیش می‌برد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین حق شناس بیان داشت: در دیدگاه اسلام، رئیس و مرئوسی مطرح نیست؛ بر اساس آیه شریفه «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ» حاکم، مسئولیت اجرایی بالاتری دارد و نه مقام بالاتر. این که زن در خانواده رئیس باشد یا مرد، مهم نیست؛ مهم این است که چه چیزی مورد رضای خداوند متعال است و آن کمال و تعالی که خدا برای بندگان طراحی کرده اهمیت دارد.

وی یادآور شد: در موضوع رویکرد قرآن در مدیریت کلان اجتماعی زنان، بحث‌های مختلفی از زوایای مختلف و از نگاه فقهی و قرآنی مطرح شده است که ما در اینجا از نگاه قرآن بحث می کنیم.

دیدگاه‌های مختلف در مدیریت کلان زن در جامعه

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی در ادامه به تبیین رویکرد و مدیریت کلان پرداخت و گفت: منظور از رویکرد قرآن کریم در مسئله مدیریت زن این نیست که بگوییم مدیریت کلان زن از دیدگاه قرآن جایز است یا خیر؛ بلکه رویکرد قرآن یعنی راهی که قرآن پیشنهاد می‌کند و اینکه آیا جهت‌گیری قرآن به سمتی است که مدیریت کلان زنان را توسعه بدهیم یا نه؟ آیا قرآن مدیریت اجتماعی زنان را تشویق کرده و مسیری را مطرح کرده و یا در این زمینه سکوت کرده است و موضع‌گیری قرآن چگونه است؟

حجت‌الاسلام‌والمسلمین حق شناس یادآور شد: منظور از مدیریت کلان، مدیریت در سطح بالا اعم از زعامت، رهبری، فرمانروایی و حکمرانی است که در این زمینه سه دیدگاه و دلایل آنها مطرح می‌شود:

1-  دیدگاه تفریطی که مطلقا مدیریت زنان را نفی می‌کند و مهم‌ترین دلیل آنها آیه شریفه «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ» در سوره مبارکه نساء معروف به آیه قوامیت است. مفسران استدلال کرده‌اند که خداوند در این آیه مرد را بر زن قوام قرار داده و مردان باید در جامعه مدیریت زنان را برعهده بگیرند و لازمه مدیریت زن، مدیریت زن بر مرد است که قرآن آن را نفی می کند.

بعضی بر این آیه اشکال کرده و گفته‌اند آیه ناظر به خانواده است؛ چون در ادامه بحث نشوز را مطرح می‌کند و این بحث در حیطه خانواده است. اما به طور کل آیه ناظر به خانواده است.

دلیل دوم این دیدگاه، آیه «أَوَمَنْ يُنَشَّأُ فِي الْحِلْيَةِ وَهُوَ فِي الْخِصَامِ غَيْرُ مُبِينٍ» در سوره زخرف است که اینطور استدلال کرده‌اند که زنی که در زیور و زینت زندگی می‌کند، در محاجه و استدلال غیرمبین است؛ بنابراین چگونه می‌تواند بر جامعه مدیریت داشته باشد. اشکال مهم در استدلال به این آیه این است که قرآن این تفکر را مذمت می‌کند و این مسئله را تأیید نمی‌کند چون این آیه در مقام مذمت است؛ یعنی چیزی راکه خود بد می‌دانید، چرا به من نسبت می‌دهید.

آیه سوم «وَ قَرْنَ في‏ بُيُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولي‏» در سوره احزاب است که بسیاری مفسران گفته اند مختص به زنان پیامبر است.

آیه بعدی «وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ» معروف به آیه درجه در سوره مبارکه بقره است که این آیه وافی به مقصود نیست. مهم‌ترین آیه همان آیه قوامیت است که ممکن است بتوان به آن تکیه کرد.

2- دیدگاه افراطی که طرفدار مدیریت زنان در سطح کلان و خرد جامعه است. استدلال اینها در دو جهت است:

الف: نقد ادله نافین این دیدگاه از آیه قوامیت گرفته تا بقیه آیات

ب: استدلال به داستان ملکه سبا؛ حال آیا این داستان مؤید مدیریت کلان زنان در حد فرمانروایی هست یا نه؟ مثبتین، قائل به استفاده از آیه هستند اما مخالفان به طور جدی اشکال گرفته و گفته‌اند براساس آیات، این خانم بر گروهی گمراه و منحرف که ماه و خورشید می‌پرستیدند فرمانروایی می‌کرد. البته اینکه قرآن ویژگی‌هایی از او نقل کرده و او را تمجید می‌کند انکارناپذیر است؛ اما اینکه از مدح بعضی از صفات به عنوان تأیید زمامداری زنان آن هم به صورت الگوی عام قرآنی استفاده کنیم، نشدنی است.

3- دیدگاه اعتدالی که براساس آیات و روایات اهل بیت علیهم‌السلام مطرح شده است. وقتی به آیات قرآن مراجعه می‌کنیم، دو رویکرد در آیات مشاهده می‌شود:

الف: قرآن نقش زنان را در کانون خانواده به عنوان مادر و همسر بسیار پررنگ مطرح کرده است؛ یعنی هرجا سخن از زن است، او را در خانواده، مقام مادری، فرزندآوری، انسان‌سازی و همسری دیده است.

ب: هرجا که بحث از مدیریت کلان در حد زمامداری و رهبری است، زن را مطرح نکرده و در آن موضع نگذاشته است. هرجا صحنه جنگ و نزاع است، سخنی از زنان نیست.

قرآن کریم مدیریت کلان برای زنان در سطح زعامت و رهبری را توصیه نمی‌کند

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی در ادامه بیان داشت: قرآن کریم از مریم، آسیه، مادر موسی و خواهر موسی به طور مستقیم و روایات تفسیری به طور غیرمستقیم از حضرت زهرا علیهاالسلام و حضرت خدیجه علیهاالسلام به عنوان زنان نمونه یاد می‌کنند اما در هیچ یک، سخن از مدیریت کلان جامعه نیست.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین حق شناس اضافه کرد: قرآن کریم در آیاتی مثل «یوسف/109»، «نحل/43» و «انبیاء/7» به صراحت بیان می‌کند که همه پیامبران از مردان بوده اند، چنانچه در آیه 43 سوره نحل می‌فرماید: «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ».

وی عنوان کرد: حاصل سخن اینکه قرآن در الگوی مطلوب، زنان را در مسئولیت زعامت و مدیریت کلان جامعه الهی تعریف نکرده و به این کار توصیه نکرده است. منظور از مدیریت کلان هم سطوح گسترده مدیریت اجتماعی مثل رسالت، امامت و رهبری، فرماندهی جنگ و مانند آنهاست که حوزه­ی مدیریت بسیار وسیعی و گسترده است.

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی اظهار داشت: اگر کسی بگوید زنانی که مسئولیت خانوادگی چندانی ندارند چه اشکالی دارد در مدیریت کلان اجتماعی حضور یابد؟ پاسخ ما این است که بحث ما موردی نیست. اگر قرار باشد زنان در این عرصه حضور یابند باید تمامی یا بیشتر زنان جامعه در عرصه مدیریت میانی جامعه قرار گیرند تا از میان آنان یک یا چند نفر بتوانند در سطح زعامت و مدیریت کلان حضور یابند و لازمه این کار کاهش و ضعف حضور زن در عرصه خانواده است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین حق شناس در پایان تصریح کرد: وقتی از اهمیت حضور زن در نقش همسری و مادری سخن می گوییم مقصود ما تأثیر گذاری زن بر اجتماع و مدیریت جامعه از درون خانواده است. قرآن کریم کارکرد خانوادگی زن را هم طراز مدیریت کلان اجتماعی بلکه بالاتر از آن می­داند. بدون کارکرد خانوادگی زنان جامعه سالم شکل نمی­گیرد تا مدیریت کلان جامعه به وضعیت مطلوب برسد.

در پایان نشست ایشان به سؤالات حاضران پاسخ داد.