زن و مرد جهت رسيدن به آرامش جسمي و رواني نيازمند خانواده‌اي سالم، پويا، فعال، با نشاط و متعادل هستند و در اين زمينه هر دو بايد براي رسيدن به اهداف متعالي زندگي تلاش كنند. اسلام نمونه‌ها و الگوهاي مناسبي از خانواده را معرفي نموده است. همچنان‌كه زنان و مردان ناپاكي را هم در طول تاريخ براي عبرت گرفتن افراد توصيف كرده است. بنابراين انسان‌هاي عاقل و سالم به دنبال الگوهاي صحيح ديني و اسلامي هستند و به طور حتم مي‌توانند عليرغم پيشرفت‌هاي دنيوي و مادي زندگي معنوي و اخلاقي خود را بر اساس الگوهاي صحيح پايه‌گذاري كنند.
خانواده آسماني:
يكي از اين نمونه‌ها ازدواج علي(ع) با حضرت زهرا(س) است كه درتاريخ اسلام از اهميت و جايگاه ويژه‌اي برخوردار است و لازم است تا به دقت به همه زواياي اين زندگي پاك و بي‌آلايش توجه شود. ازدواج اين دو الگو و اسوه نمونة عالم، منشأ خيرات و بركات زيادي در طول قرون متمادي زندگي بشر بوده و هست.
انتخاب همسري نمونه، پاكدامن و نسلي پاك و مطهر، جهيزيه ساده و فقيرانه با پول فروش زره و پيراهن جنگي علی(ع) ، مهريه كم، مراسم جشن ساده ازدواج، خريد لوازم ازدواج و لباس و زيورآلات در حد بسيار كم، چنان‌كه وقتي وسايل جهيزيه را نزد پيامبر6 بردند، فرمود: بارك‌الله لاهل‌البيت. خداوند اين وسايل را براي اهل خانه مبارك گرداند.
در تاريخ اسلام آمده‌است كه از زمان عقد تا زمان ازدواج حدود يك‌ماه گذشته بود و علي(ع) در اين‌باره چيزي به پيامبر(ص)عرض نكرد تا اينكه زنان پيامبر(ص) پيشقدم شدند و اين مطلب را بيان كردند و گفتند كه علي(ع) دوست دارد تا همسرش را به خانه‌اش ببرد، چشم فاطمه را به ديدار شوهرش روشن كن و ديده ما را نيز به اين امر، روشن فرما.
و پيامبر(ص) نيز موافقت فرمود و دستور داد تا يكي از اتاق‌هاي مجاور منزل خود را براي اين زوج آسماني مهيا سازند. آنگاه دستور دادند تا غذايي تهيه نموده و مردم را به تناول آن دعوت نمايند.
از نشانه‌هاي الهي بودن اين ازدواج و اين جشن مبارك و پرخير و عظمت اين است كه عليرغم كم بودن حجم غذا، تعداد زيادي از مردم (در تاريخ حدود چهارهزار نفر نقل نمودند) از آن غذا خوردند و از غذا چيزي كم نيامد.
زماني كه زوج آسماني به منزل ساده اما خدايي خود عزيمت كردند پيامبر(ص) براي بيان تبريك خود به حضور عروس و داماد جوان رفتند و براي آن دو دعا كردند و فرمودند:
«خدايا اين دختر من است كه محبوب‌ترين خلق در نزد من مي‌باشد، خدايا و اين علي برادر من و محبوب‌ترين خلق نزد من است، خدايا او را ولي و ياور خود گردان و اهل او را بر او مبارك كن»
سپس به علي(ع) رو كردند و فرمودند:
به اهل خود نزديك شو. خدا به تو مبارك كند، رحمت بركات خداوند بر تو باد كه خدا شايستة حمد و سپاس و تقدير است.
فاطمه(س) در خانة شوهر به عنوان بانويي نمونه و مادري مهربان و دلسوز عمل كرد و هيچ‌گاه اهل خانه را در مشكلات و سختي‌ها رها نكرد و با فقر و محروميت و نداري شوهرش، كاملاً سازگار بود و خم به ابرو نمي‌آورد.
آن‌حضرت خودشان، كارهاي خود و رسيدگي به فرزندان را به عهده داشت و گاهي بر اثر كار زياد به شدت خسته مي‌شد، ولي هيچ وقت شكايتي از زندگي نداشت. علي(ع) نيز علاوه بركارهاي خارج از خانه، در كار منزل به او كمك مي‌كرد و از هيچ كاري دريغ نمي‌نمود، حتي در آسياب كردن و آماده كردن نان و غذاي كودكان.
حضرت زهرا(س) نه تنها در خانه‌داري، بلكه در انجام عبادات نيز نمونه و اسوة كامل يك زن مسلمان بود. چنان‌كه برخي بزرگان نقل مي‌كنند كه در امت اسلام هيچ‌كس عابدتر از حضرت زهرا(س) نبود، آن‌حضرت آن‌طور به عبادت ايستاد كه پاهايش ورم كرد. آن‌حضرت در دعاهاي خود هميشه ديگران را مقدم مي‌داشت. حضرت عليرغم همه فشارها و سختي‌هاي دوران زندگي خود هيچ‌گاه در حمايت از امام معصوم و مظلوم خود كوتاهي نكرد و تمام تلاش خود را براي اثبات حقانيت امام و همسرش به كار گرفت و در اين راه حتي جان خود را نثار كرد.
سراسر زندگي اين مرد و زن الهي، الگوي همه جهانيان است و شايسته است محور و ملاك اصلي زندگي همه انسان‌ها در طول تاريخ و نسل‌هاي آينده باشد تا همه بتوانند يك خانواده آسماني و زندگي سعادتمند را براي خود، فرزندان و آيندگان به ارمغان آورند.توجه و دقت در تمام لحظات زندگي آن دو اسوه علم و تقوي و معرفت الگوي مناسبی برای همسران است.
در این قسمت به گوشه ای از زندگي حضرت زهرا(س) و بخش‌هايي از سيره تربيتي آن‌حضرت در زندگي مشترک اشاره مي‌نماييم؛
1_ ايمان به خدا
پيامبر گرامي اسلام(ص) روزي از دخترش پرسيد:
فاطمه! هم اكنون فرشتة وحي در كنار من است و از طرف خدا پيام آورده است تا هر چه بخواهي تحقق پذيرد، چه درخواستي و حاجتي از خداوند داري؟
فاطمه پاسخ دادند؟
«شغلني عن مسئلته لذة خدمته، لا حاجة لي غير النظر الي وجهه الكريم»
لذتي كه از خدمت حضرت حق مي‌برم، مرا از هر خواهشي باز داشته است. حاجتي جز اين ندارم كه پيوسته ناظرجمال زيبا و والاي خداوند باشم.
پيامبر (ص) پس از ازدواج علي(ع) و فاطمه(س) پرسيدند: همسرت فاطمه را چگونه يافتي؟
امام پاسخ دادند: نعم العون علي طاعة الله. خوب يار و ياوري است در اطاعت كردن از خدا.
2_ اخلاص در عبادت
عبادت پسنديده است، اما اخلاص در عبادت پسنديده‌تر. بايد با اخلاص و توجه لازم، به عبادت خدا پرداخت تا از ثمرات آن بهره‌مند شد.
فاطمه زهرا (س) در اين‌باره مي‌فرمايد: «من اصعد الي الله خالص عبادته اهبط الله عزوجل اليه افضل مصلحته».
كسي كه عبادت‌هاي خالصانة خود را به سوي خداوند بفرستد، پروردگار بزرگ، برترين مصلحت او را به سوي او خواهد فرستاد.
3_ اخلاق نيكو
آن‌حضرت روش صحيح برخورد با پرهيزكاران را خوشرويي دانسته و مي‌فرمايد:
«بِشر في وجه المؤمن يوجب لصاحبه الجنة.» پاداش خوشرويي در برابر مؤمن بهشت است.
معيار و ميزان بخشش ارزشمندي انسان از ديدگاه حضرت، روابط شايسته با مردم و خانواده است. آن‌حضرت مي‌فرمايد:
«خياركم الينكم مناكبه و أكرمهم لنسائهم»، بهترين شما كسي است كه در برخورد با مردم نرم و مهربان باشد و ارزشمند‌ترين مردم كساني هستند كه با همسرانشان مهربان و بخشنده باشند.
4_ ايثار و از خودگذشتگي
همسر ايده‌آل، براي گرم نگهداشتن كانون خانواده، بايد مهربان و ايثارگر باشد، ديگران را بر خود مقدم بدارد، با سختي‌هاي زندگي بسازد و با لبخند شاد آفرين خود، تاريكي حزن و اندوه را از دل شوهر بزدايد.
نقل مي‌كنند صبح يكي از روزها، امام علي(ع) فرمود: فاطمه جان! آيا غذايي داري تا رفع گرسنگي كنم.
آن‌حضرت پاسخ دادند: نه، به‌خدايي كه پدرم را به نبوت و شما را به امامت برگزيد سوگند، دو روز است كه در منزل غذاي كافي نداريم، آنچه بود به شما و فرزندانم «حسن و حسين» دادم و خود از غذاي اندك موجود، استفاده نكردم.
امام با تأسف فرمودند: فاطمه جان چرا به من اطلاع ندادي تا به‌دنبال تهيه غذا بروم؟
فاطمه (س) فرمود: «يا ابالحسن اني لاستحيي من الهي ان اكلف نفسك ما لا تقدر عليه»
اي ابالحسن! من از پروردگار خود حياء مي‌كنم كه چيزي را كه تو بر آن توان و قدرت نداري از تو درخواست كنم.
5_ انفاق در راه خدا
عرب تازه مسلماني در مسجد مدينه از مردم كمك خواست، پيامبر به اصحاب خود نگريست، سلمان فارسي برخاست تا نياز آن فقير را برطرف سازد، هر جا رفت با دست خالي برگشت، با نااميدي به طرف مسجد مي‌آمد كه چشمش به منزل حضرت زهرا افتاد. با خود گفت: فاطمه و منزل فاطمه سرچشمه نيكوكاري است. درب خانه را كوبيد و داستان عرب مستمند را شرح داد. حضرت فرمود:
اي سلمان! سوگند به خداوندي كه حضرت محمد را به پيامبر برگزيد، سه روز است كه غذا نخورده‌ايم، فرزندانم حسن و حسين از شدت گرسنگي بي‌قراري مي‌كنند و خسته و مانده به خواب رفته‌اند، اما من نيكي و نيكوكاري را كه درب منزل من را كوبيده است، رد نمي‌كنم.
آنگاه پيراهن خود را به سلمان داد تا در مغازه مرد يهودي گرو گذاشته، مقداري خرما و جو قرض بگيرد. سلمان مي‌گويد: پس از دريافت جو و خرما به منزل فاطمه آمدم و گفتم: مقداري از اين غذاها را براي فرزندان گرسنه بردار. پاسخ داد:
«يا سلمان هذا شيء امضيناه لله عزوجل لسنا نأخذ منه شيئا»
اي سلمان! اين كار را فقط براي خداوند عزوجل انجام داديم و هرگز از آن استفاده نخواهيم كرد.
6_ اطاعت از پدر
فاطمه(س) همواره احترام رسول خدا و اطاعت از ايشان را هم به‌عنوان نبي و هم به عنوان پدر بر خود فرض دانسته و خلاف خواسته آن‌حضرت عمل نمي‌كردند.
پيامبر اسلام(ص) در ازدواج فاطمه (س) با علي(ع) به مشورت و تبادل نظر با دخترش پرداخت و فرمود:
دخترم فاطمه! پسرعمويت علي، از تو خواستگاري نموده است، پاسخ تو چيست؟
فاطمه(س) به پدر احترام مي‌كند و مي‌گويد: نظر شما چه مي‌باشد؟ پيامبر(ص) فرمود: «اذن الله خير من السماء» خداوند از آسمان اجازت فرمود.
7_ احترام به شوهر و حمايت هميشگي از او
زهراي مرضيه در دوران زندگي خود لحظه‌اي نافرماني شوهر خود علی (ع) را نكرد و از او اطاعت نمود و هيچ‌گاه در مشكلات و سختي‌ها آن‌حضرت را تنها نگذاشت و او امام خود را هميشه اطاعت و دفاع مي‌كرد.
پس از ماجراي سقيفه، عده‌اي از سران آن خواستند تا به گونه‌اي از آن‌حضرت دلجويي كنند؛ لذا اجازه ملاقات خواستند، ولي حضرت موافق نبود تا اينكه روزي علي(ع) وارد منزل شد و فرمود: فاطمه جان آنان پشت درب خانه منتظر اجازه ورود هستند، نظر شما چه مي‌باشد؟
حضرت زهرا(س) در برابر شوهر فرمودند: البيت بيتك والحره زوجتك افعل ما تشاء.
علي جان! خانه، خانه‌ي توست و من همسر تو مي‌باشم، هر آنچه مي‌خواهي انجام ده.
در حديثي ديگر فرمود: علي جان! جانم فداي جان تو و جان و روح من سپر بلاهاي جان تو. يا ابالحسن! همواره با تو خواهم بود اگر تو در خير و نيكي به سر مي‌بري، با تو خواهم زيست و يا اگر در سختي و بلاها گرفتار شدي، باز هم با تو خواهم بود.
8_ پيوند ازدواج با معنويت
شب ازدواج و آغازين لحظه‌هاي شروع يك زندگي نوين براي هر زن و مردي شيرين و خاطره‌انگيز است. بسياري اين لحظه‌هاي شيرين را به انواع گناه آلوده مي‌كنند. فاطمه زهرا(س) ، الگوي زنان عالم پس اينكه علي(ع) از نگراني و گريان بودن ايشان سئوال فرمود:
«تفكرت في حالي و امري عند ذهاب عمري و نزولي في قبري ... .» در پيرامون حال و رفتار خويش فكر مي‌كردم، به ياد پايان عمر خويش و منزلگاه ديگر بنام قبر افتادم كه امروز از خانة پدر به خانه شما منتقل شدم و روزي ديگر از اينجا به طرف قبر و قيامت خواهم رفت، در اين آغازين لحظه‌هاي زندگي، تو را به خدا سوگند مي‌دهم كه بيا تا به نماز بايستيم تا با هم در اين شب خدا را عبادت كنيم.
9_ زهد و ساده‌زيستي
سلمان فارسي مي‌گويد: روزي حضرت فاطمه(س) را ديدم كه چادري وصله‌دار و ساده بر سر دارد، در شگفتي ماندم و گفتم: عجبا! دختران پادشاه ايران و قيصر روم بر كرسي‌هايي طلايي مي‌نشينند و پارچه‌هاي زربافت به تن مي‌كنند، وه اين دختر رسول خداست كه نه چادرهاي گران قيمت بر سر دارد و نه لباس‌هاي زيبا.
فاطمه پاسخ داد: «يا سلمان! ان الله ذخر لنا الياب و الكراسي ليوم آخر»
اي سلمان! خداوند بزرگ، لباس‌هاي زينتي و تخت‌هاي طلايي را براي ما در روز قيامت ذخيره كرده است. حضرت پس به خدمت پدر رفت و گفتي سلمان را مطرح كرد و فرمود:
اي رسول خدا، سلمان از سادگي من تعجب نمود، به خدايي كه تو را مبعوث فرمود، مدت پنج سال است فرش خانه ما پوست گوسفندي است كه روزها بر روي آن شترمان علف مي‌خورد و شب‌ها بر روي آن مي‌خوابيم و بالش ما چرمي است كه از ليف خرما پرشده است.
10_ تربيت دقيق و صحیح فرزند
روي پيامبر گرامي اسلام(ص) از ياران خود پرسيد: در كدام لحظه زن به خدا نزديك‌تر است؟ پاسخ مناسبي مطرح نشد، تا اينكه حضرت زهرا(س) سئوال پدر را شنيد و پاسخ داد: «ادني ما تكون من ربها ان تلزم قعر بيتها»، آن‌لحظه‌اي كه زن در خانة خود مي‌ماند و به امور زندگي و تربيت فرزند مي‌پردازد به خدا نزديك‌تر است.
آن‌حضرت تمام سعي و تلاش خود را معطوف تربيت فرزندان مي‌نمود و آنان را با خداوند و ارزش‌هاي معنوي آشنا مي‌ساخت و هيچ‌گاه بين فرزندان خود تبعيض قائل نمي‌شد. نقل مي‌كنند پيامبر6 دربارة خطاطي به حسن و حسين(ع) سفارش فرمود: هر كس خط او زيباتر است قدرت او نيز بيشتر است، هر كدام خط زيبايي نوشتند، اما رسول خدا قضاوت نكرد و آن دو بزرگوار را به نزد مادرشان هدايت فرمود تا اگر از قضاوت نگراني پديد آيد، با عاطفه مادري جبران شود. حضرت زهرا(س) با خود مي‌گفت هر دو خط زيباست، من چه مي‌توانم بكنم و چگونه ميان دو كودكم داوري كنم؟
سرانجام به فكرشان رسيد قضاوت نهايي را به تلاش خودشان مربوط سازد. فرمود: اي نور ديدگانم! من دانه‌هاي اين گردنبند را با پاره‌كردن رشتة آن برسر شما مي‌ريزم و ميان شما پخش مي‌نمايم، هر كدام از شما دانه‌هاي بيشتري بگيريد، خط او بهتر و قدرتش او بيشتر است.
11_ حفظ پوشش و حجاب وعفاف
مردي نابينا پس از اجازه گرفتن وارد منزل آن‌حضرت شد. پيامبر(ص) مشاهده فرمودند كه حضرت زهرا(س) برخاست و فاصله گرفت و خود را پوشاند. فرمود: دخترم! اين مرد نابيناست. پاسخ داد: ان لم يكن يراني فاني اراه و هو يسم الريح. پدر، اگر او مرا نمي‌بيند، من او را مي نگرم! و او بوي زن را استشمام مي‌كند! رسول خدا(ص) پس از شنيدن سخنان دخترش فرمود:
شهادت مي دهم كه تو پارة تن مني.
روزي رسول خدا به درب منزل دخترش آمد و اجازه ورود خواست. حضرت اجازه داد. پيامبر فرمود: آيا داخل منزل شوم با كسي كه همراه من است؟ فاطمه(س) فرمود: اگر نامحرمي با شماست، وارد نشويد كه چادري بر سر ندارم. كمي بعد چادري برسر كرد و فرمود داخل شويد. آنگاه رسول خدا با همراه خود وارد منزل شدند.
آن‌حضرت حتي نگران آشكارشدن حجم بدن زن پس از مرگ و در هنگام تشييع جنازه بودند؛ لذا دستور دادند تا تابوت سرپوشيده‌اي درست كنند و به اسماء فرمودند: بدن مرا بپوشان كه خدا تو را از آتش جهنم باز دارد.
12_ صبر و بردباري
فاطمه(س) در طول زندگاني كوتاه اما پربركت خويش، سختي‌ها و ناملايمات فراواني را مشاهده نموده و با صبر و تحمل فراوان با آنها مقابله كردند. آن‌حضرت مشكلات اقتصادي و سختي‌هاي بچه‌داري و گرفتاري‌ها را با صبر و بردباري تحمل مي‌كرد و نزد كسي افشا نمي‌كرد. گاهي رسول خدا(ص) مصرانه مي‌پرسيد: چرا رنگ تو پريده و چرا رنگ فرزندانم حسن و حسين (ع) دگرگون شده است؟ ناچار مي‌شد وضعيت زندگي را با پدر درميان بگذارد و مي‌فرمود:
پدرجان! سه روز است كه غذا نخورده‌ايم و فرزندانم حسن و حسين(ع) از شدت گرسنگي بي‌تاب شده‌اند و هم اكنون به خواب رفته‌اند. روزي ديگر فرزندان فاطمه(س) جد بزرگوارشان را جلوي درب منزل ديدند و بر روي دوش آن‌حضرت جاي گرفته و گفتند: ما گرسنه‌ايم، به مادرمان بگو قرص ناني به ما دهد تا رفع گرسنگي نماييم. حضرت به فاطمه(س) فرمود: به دو فرزندم طعام بده.
پاسخ شنيد: پدرجان! در خانه ما چيزي به جز بركت وجود رسول خدا(ص)وجود ندارد. پدرجان صبح كرديم در حالي‌كه چيزي در منزل ما نيست تا رفع گرسنگي نماييم و ما در هر حال خداي بزرگ را سپاسگزاريم.
اميد است با آشنايي با سيره گفتار اهل بيت(ع) به‌ويژه بانوي دو عالم حضرت فاطمه(س) بتوانيم سعادت دنيا و آخرت خويش را با عمل به دستورات آنان و پيروي از سيره الهي آن بزرگواران تأمين و تضمين نماييم.
اللهم اجعل محیای محیا محمد و آل محمد(ص)
منابع و ماخذ :
1- زندگي‌نامه فاطمه زهرا (س) ، سيد جعفر شهيدي.
2-رنج‌ها و فرياد‌هاي فاطمه، ترجمه بيت‌الاحزان، محمد محمدي اشتهاردي.
تهیه و تدوین: حجت الاسلام والمسلمین اصغر اخوی
مدیر مرکز مشاوره جامعه الزهرا (س)
آذر 1402
نظرات