به گزارش روابط عمومی و بین الملل، اگرچه اقتصاد مقاومتی، اصطلاحی است که در سالهای اخیر متداول شده است، اما چنین رویکردی در تاریخ معاصر ایران نیز سابقه داشته است. در قرن گذشته، اندیشمندان و عالمان روشناندیشی در کشور زندگی کردهاند که در مواجهه با هجمه استعمار، از این رویکرد به خوبی بهره گرفته و راه نفوذ و استیلای بیگانه را بر استقلال اقتصادی بستهاند. شناخت تجربه تکیه بر تولید داخلی در طول تاریخ معاصر، به خوبی قادر است ما را در موضوع بیان شده هدایت کند، نقاط قوت ما را نشان دهد و مانع از ارتکاب خطاهای پیشین شود.
تأسیس «شرکت اسلامیه» به ابتکار حاج آقا نورالله اصفهانی در اصفهان و همکاری تجار این شهر، نمونه بسیار موفقی از این راهبرد در ایران اسلامی است. رهبر انقلاب درباره اقدامات ایشان چنین میفرمایند: «در قضیه مرحوم حاج آقا نورالله... دعوا سر همان چیزی است که ما امروز از مسئله استقلال میفهمیم؛ یعنی سلطه اقتصادی، سلطه فرهنگی، سلطه سیاسی، سلطه اجتماعی و نفوذ ویرانکننده و خانهبراندازی که غرب در دنیا داشته (آن دوره، دورهای بود که غرب با نشاط و با سرزندگی داشت میآمد و حالت تهاجمی داشت) اینها این را میدیدند، این را میفهمیدند. مرحوم حاج آقا نورالله از آن شرکتی که احداث میکند، از آن حرفهایی که میزند... نشان میدهد که مرد بسیار روشنبین، بسیار آگاه و متوجه به ابعاد سلطه بیگانه است.»
اندیشه استقلال اقتصادی
به دنبال قیام تاریخی تنباکو که امپراتوری انگلیس را به عقبنشینی واداشت، این اندیشه در ذهن حاج آقا نورالله اصفهانی شکل گرفت که میتوان ابعاد تحریم را به کالاهای دیگر گسترش داد. وی برای تحقق عینی این تحریم در راستای خودکفایی داخلی برنامهریزی و اقدام نمود.
وی در ابتدا به مبارزه منفی، تحریم اجناس خارجی و نفی سلطه اقتصادی اجانب میپردازد و در ادامه، تلاشهایش را در راستای سازندگی و خودکفایی ملی پیگیری میکند. میتوان اذعان کرد که اوج فعالیتهای آقا نورالله در بخش دوم، معطوف به توسعه شرکتهای اسلامیه بوده است.
انگیزه تأسیس شرکت اسلامیه
در دوران قاجاریه، اقتصاد ایران از وضعیت مطلوبی برخوردار نبود. اقتصاد ملی در رکود کمسابقهای قرار داشت و سیل محصولات خارجی در بازار ایران روان بود. ایران که خود زمانی صادرکننده منسوجات باکیفیت خصوصاً پارچههای ابریشمی بود، به واردکننده منسوجات تبدیل شده بود و از کارخانههای نساجی که روزگاری محصولات آن به تمام مشرقزمین صادر میشد، خبری نبود. در آن زمان، عمده تجارتها در ایران، دلالی تجار از اجناس بیگانه بود؛ تا جایی که حاج آقا نورالله میگوید: «بازرگانان عمال خارجی شدهاند.»
جرج کرزن، سیاستمدار انگلیسی، در کتاب «ایران و قضیه ایران» مینویسد: «گذشته از اشیای تجملی غربی که طبقات بالا به آن معتاد شدهاند، پوشاک همه طبقات جامعه، از مردان گرفته تا زنان، جملگی از غرب وارد میشود. ابریشم، ساتن و ماهوت برای طبقات اعیان و قماش نخی و پنبهای برای همه طبقات. لباس یک روستایی ساده از منچستر یا مسکو میآید و نیلی را که همسر او به کار میبرد، از بمبئی وارد میشود. در واقع از بالاترین تا پایینترین مراتب اجتماعی، به طور قطع وابسته و متکی به کالاهای غربی شدهاند.»
در چنین وضعیتی، اندیشه حفظ و تقویت تولید داخلی ابتدا در محافل مذهبی و تجار در اصفهان ایجاد شد. علما و روحانیون با درک خطر از بین رفتن اقتصاد ملی و استقلال سیاسی کشور به کمک تجار و بازرگانان معتمد، دست به اقدامات عملی زدند که از اهم آنها میتوان به تأسیس شرکت اسلامیه اشاره کرد. علما به حق بر این گمان بودند که میتوانند با حمایت و تشویق مردم، منسوجات ایرانی را با کیفیتی عالی تولید و در برابر منسوجات بیگانه علم کنند.
حمایت علما و مردم از تولیدات داخلی
جمع کثیری از علمای جهان اسلام به طرق مختلف، از جمله فتوا و اعلامیه، به حمایت از تولیدات داخلی برخاستند. هیجان زائدالوصفی که از ویژگی دینخواهی و وطندوستی مردم برمیخاست با غرور ملی درآمیخت و مردم کالای تولیدشده در وطن را اگرچه کیفیتی برابر با کالای خارجی نداشت، ترجیح میدادند و با افتخار مصرف میکردند. چه بسا اگر این حمایت مردم همراه و پشتیبان شرکت نمیبود، حرکتش متوقف میماند.
در اخبار آن دوره میخوانیم که دامنه نفوذ این شرکت به مدارس، حوزه علمیه و حتی مراکز نظامی میرسد و به شکل یک وظیفه و سنت درمیآید: «لباسی که از مدرسه به شاگردان داده میشود، باید از ساخت داخله ایران باشد.» علاوه بر این، روزنامهها به عنوان رسانههای فراگیر، به حمایت از شرکت اسلامیه پرداخته و از آن تعریف و تمجید نمودند.
ملت ایران نیز سراسر به تولیدات این شرکت دل بسته بودند و فعالیتهای آن را زیر نظر داشتند و در صورت بروز کوچکترین نقص و اشتباه، فوراً در راستای رفع آن اقدام میکردند. تنها در یک فقره، به بیان روزنامه «حبلالمتین»، هشتصد نفر از رؤسای تجار و اشراف اصفهان متفق شدند و طی اعلامیهای ترک استعمال و خرید و فروش منسوجات خارجی را اعلام کردند.
منسوجات شرکت در هر شهری که وارد میگشت، با استقبال مردم مواجه میشد و چنان وجد و سروری به پا میکرد که در هیچ یک از اعیاد آن دوره نظیر نداشت. حتی ایرانیان مقیم خارج، از بغداد گرفته تا سنپترزبورگ نیز از شرکت اسلامیه پشتیبانی کردند و طی برگزاری مجالس شادی، حمایت همهجانبه خود از شرکت را به صورت علنی ابراز نمودند.
به خطر انداختن منافع استعمار
اندیشه بهبود وضع اقتصاد و استقلال در زمینههای گوناگون همچون احداث صنایع ملی و کارخانهها و گرفتن امتیاز از دولت برای توسعه عمران کشور، شرکت اسلامیه را به میدانهای جدید فعالیت ترغیب مینمود. به مرور زمان تأثیرات شرکت که به قصد تولید کالاهای داخلی در برابر نفوذ اقتصادی غرب، حرکت عمیق و گستردهای را آغاز کرده بود، به تمامی شهرهای ایران رسید و حتی شعبههایی از این شرکت در خارج از مرزهای ایران فعال شد.
با توجه به شروع به کار شعب شرکت در خارج از مرزهای ایران، طبیعی بود که انگلیسیها که با این حرکت موافق نبودند، در طولانیمدت ضربه سنگینی به اقتصاد استعماری انگلیسیها وارد میساخت، واکنش نشان دادند. چنانکه روزنامه تجارتی لندن مینویسد: «معلوم میشود ایرانیان اندک اندک از خواب غفلت بیدار شده و قدر و اهمیت تجارت، به خصوص همین شرکت را دانستهاند. چیزی که اهمیت دارد آن است که علمای ملت نیز در آن شرکت مشوق هستند و اگر این شرکت معتبر شود، سکته بزرگی به منافع انگلیس در اصفهان، بلکه در خلیج فارس وارد میآید.»
این ترقی روزافزون که شکست کالاهای خارجی را موجب میشد، واکنش تجار دول بیگانه را در پی داشت. کنسولگری انگلیس در اصفهان بارها به مسئولین ایرانی از اوضاع وخیم پیش آمده شکایت میکردند و با روشهای مختلف همان گونه که به انحراف مشروطه مبادرت نمودند، توانستند مسئله تحریم کالاهای خارجی را به سوی ناکامی سوق دهند. کاهش قیمت کالاهای خارجی، نسیه دادن کالاها و اجناس به تجار داخلی و مردم، تبلیغات زیاد اجناس خارجی و... از جمله اقداماتی بود که آنان را در نیل به اغراضشان موفق گردانید.
از دیگر اقدامات آنها میتوان به استفاده از اختلافات مسلمانان و اهل کتاب اشاره کرد. اما این طرح بسیار به موقع از جانب اندیشمندان طرفدار شرکت اسلامیه لو رفت و آنها از طریق اطلاعرسانی به مردم، تا حد زیادی این نقشه را خنثی کردند. اگرچه کارشکنیهای انگلستان و عناصر سودجوی داخلی و نیز عدم حمایت دولت و حاکمیت کشور موجب شد تا ادامه مسیر برای شرکتهای اسلامی میسر نشود، اما اهتمام علما و مردم آن برهه و اصرار ایشان به حمایت از منسوجات داخلی تجربه قابل توجه را پیشروی ملت ایران گذاشت.
منبع: Khamenei.ir
نظرات