مسئولیت، مدیریت، امکانات و فرصت هایی که در اختیار ماست توفیق الهی و امانتی بر دوش ماست.

امانت به معنای مال، آبرو، علم و اسرار و امکاناتی است که در اختیار ماست و امانت دار کسی است که اینها را حفظ و رعایت کند.

امانت داری یکی از موضوعات اخلاقی در طول تاریخ بوده است عقل، عرف، شرع و قانون حکم می کنند که باید امانت ها را حفظ کنیم.

امانت ها مختلفند؛ امانت خدا، امانت پیامبر (ص)، امانت اهل بیت علیهم السلام و امانت مردم.

«وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ» و (مؤمنان رستگار) كسانى هستند كه امانت‌ها و پيمان‌هاى خود را رعايت مى‌كنند. این آیه نشان می دهد که اولا؛ مؤمن، متعهّد است و خلف وعده، نشانه‌ ضعف ايمان است. ثانیا؛  مراعات عهد و پيمان لازم است، گرچه در عمل نتوانيم وفا كنيم. «راعُونَ» نه «موفون»

«إِنَّ اللَّهَ يَأمُرُكُم أَن تُؤَدُّوا الأَماناتِ إِلىٰ أَهلِها» در روایت هست که منظور از این آیه آن است که حکومت را به اهل بیت علیهم السلام س‍‍‍‍‍پرده شود.

باز در روایت داریم که به نماز و روزه و حجّ مردم ننگريد، به صداقت و امانتدارى آنان بنگريد. (میزان الحکمه باب امانت)

همه این آیات و روایات نشان می دهد که به عمل کار برآید به سخنرانی نیست.

«قالَتْ إِحْداهُما یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ‌» (قصص: 26) «یکی از آن دو دختر [به شعیب] گفت: ای پدر! او را استخدام کن، [که] بهترین کسی که استخدام می کنی، نیرومند و امانتدار است». در این آیه نیز بر امانت داری به عنوان یکی از ملاک های سپردن مسئولیت به افراد تاکید شده است.

نکته: همه امانتها فردی نیست. در سازمان همه کارها امانت است از ورودی تا خروجی و از امکانات معنوی مانند پست و مقام و مسئولیت تا مادی مثل کاغذ و خودکار و تلفن همه امانت است.

دایره امانات نیز وسیع است، با این نگاه، نیروی انسانی و طلاب در حال تحصیل در این موسسه و حتی اسرار اشخاص هم امانت هستند. در بسیاری از روایات امانت و صداقت کنار هم آمده است که می تواند پیام هایی را داشته باشد.

پست ها و موقعیت ها امانت است

شخصی از پیامبر می خواهد که او را در یه پستی بکارگیری کند. حضرت دستی روی شانه اش می گذارد و می گوید تو برای این جایگاه ضعیف هستی، این کار یا پست، سنگین و مهم است و تو از پس آن بر نمی آیی و به درد تو نمی خورد و در روز قیامت موجب خواری و پشیمانی تو می شود. این روایت نشان می دهد پست و مقام نیز هم از سوی گیرنده و هم از سوی اعطا کننده امانت است. یعنی مدیران بالادستی که می خواهند کسی را در جایگاهی نصب کنند باید به جنبه امانی بودن آن جایگاه هم توجه داشته باشند و کسی را در آن موقعیت بگمارند که شایستگی های لازم را داشته باشد.

از سوی دیگر گیرنده یک موقعیت و جایگاه هم باید نگاه امانی به آن داشته باشد. وقتی پستی به ما پیشنهاد می شود اگر توانش را نداریم نباید آن را بپذیریم این در حالی است که بیشتر افراد پست ها را رها نمی کنند.

 پیامبر(ص) در نکوهش مدیر خیانت کار می فرماید: من استعملناه منکم علی عمل فکتمنا مخیطاً فما فوقه کان غلولاً یاتی به یوم القیامه؛ اگر فردی را در پستی گماردیم و او یک نخ یا بالاتر از آن را از ما پنهان کند؛ خیانت کار است و مالی را که در آن خیانت کرده است، هم چون زنجیری در گردن او در قیامت خواهد بود.

امیرالمؤمنین (ع) در نامه ی 5 نهج البلاغه، خطاب به اشعث بن قیس، استاندار آذربایجان می نویسد:
ان عملک لیس لک بطعمه لکنه فی عنقک امانه و انت مسترعی لمن فوقک و فی یدیک مال من مال الله عزوجل و انت من خزانه حتی تسلمه الی؛ همانا، پست استانداری برای تو وسیله آب و نان نبوده، بلکه امانتی در گردن توست. باید که از فرمانده و امام خویش پیروی کنی و در دست تو مالی از ثروت های خداوند بزرگ و عزیز است و تو خزانه دار آن هستی، تا به من بسپاری.

نکته: اگر کسی شایسته پست و مقامی باشد و آن پست را به او ندهند خیانت کرده اند.

حال اگر کسی امانت داری کرد چه سودی برای سازمان دارد؟

1- وقتی انسان به وظیفه خود به درستی عمل کرد محبوب خدا می شود و از آنجا که همه تلاش یک مومن آن است که رضایت الهی را کسب کند، این مسئولیت پذیری می تواند سکوی پرش معنوی او شود. در روایت آمده که امانت داری از صفات اخلاقی است که باعث جلب رضایت الهی می شود.

2- یکی دیگر از آثار امانت داری کسب رزق و روزی است. اگر نسبت به امانت ها چه فردی و چه اداری و سازمانی رعایت کنیم در جای دیگر خداوند «من حیث لایحتسب» به ما عطا می کند. کسانی که اختلاس های بزرگ می کنند از همین خیانت در امانت های کوچک در ادارات و سازمان های کوچک شروع کرده اند. برخی برای توجیه کار خود می گویند چون حق مرا نمی دهند من هم در فلان امانت خیانت می کنم یا فلان مال را به جای آن بر می دارم. این یک توجیه غیرشرعی و نادرست است.

3- یکی دیگر از آثار امانت داری و حفظ بیت المال، اعتمادسازی است. هم اعتماد سازمان نسبت به ما و هم اعتماد مردم نسبت به سازمان جلب می شود.

4- جلب رضایت مردم و رونق کسب و کار از دیگر آثار امانت داری است. البته رونق کسب و کار در ارتباط کسبه با مردم رخ می دهد، ولی در ادارات و سازمان ها این مساله باعث جلب رضایت مردم، مدیران، افزایش مراجعه به آنها و نیز سازمانها و نهاد های دیگر و در نهایت پویایی سازمان می شود که از برکات آن نظام مقدس جمهوری اسلامی بهره مند می شود.

4- سعادت دنیا و آخرت و افزایش ثروت از آثار دیگر امانت داری است.

گفته شد پست و مقام و جایگاهی که به ما داده می شود نیز از امانت ها است از این رو باید بر اساس شایستگی باشد نه بر اساس رابطه مندی، اطاعت مندی و ... .

لحظه لحظه خدمت در این پست و جایگاه ها عبادت محسوب می شود و برای تمام لحظات از ما سوال می شود «انکم مسئولون».

نتیجه اینکه یکی از وظایف مدیران برای حفظ بیت المال، بکارگیری و گماردن نیروهای کارآمد و متدین در مراکز حوزوی و دینی است. اگر صرفا برای اینکه کارها راه بیفتد کسی که مشکل اخلاقی دارد در پستی گمارده شود بی گمان امانت داری در این مساله صورت نگرفته است.

امانت داری در سازمان به معنای حفظ بیت المال است. در همه سازمانها باید یک سری ویژگی های اخلاقی مثل امانت داری و رازداری و ...  رعایت شود.

مصادیق امانت داری

1- پست و مقام امانت است و به فرموده امام علی علیه السلام طعمه نیست، بلکه وسیله ای برای خدمت است. در مورد پست و مقام در مرحله نخست، پذیرش آن مطرح می شود، اگر کسی نمی تواند بار امانت بکشد نباید آن را قبول کند. برخی هر پستی به آنها پیشنهاد می شود می پذیرند در حالی که هیچ تخصصی ندارند.

2- رد کردن پستی که تخصص و توانایی آن در فرد وجود دارد نیز همین گونه است، اگر کسی بخاطر راحت طلبی و تنبلی مسئولیتی را که در توانش هست نپذیرد این هم نوعی خیانت است.

3- بحث دیگر حفظ پست ها است، وقتی پستی به ما سپرده می شود امانتی است که سرانجام روزی باید به دیگری سپرده شود. این امانت باید خوب نگه داشته شود. برخی برای اموال و موقعیت خودشان خوب تلاش می کنند ولی برای پست هایشان مخصوصا اگر روزهای آخر مسئولیتش باشد تلاش چندانی نمی کنند.

4- نیروی انسانی در هر مجموعه ای یک نعمت، ظرفیت و امانت است. هر کدام از نیروها از خدمه تا مدیران و اساتید و ... همه امانت و خدمتگزار مجموعه هستند. کوچکترین بی احترامی به آنها خلاف امانت داری است. در بحث حق و حقوق، رعایت شخصیت و واگذاری پست و مقام به آنها باید مراقب بود تا خیانت در امانت رخ ندهد. در مدیریت می گویند کسی که نقد می کند دلسوز مجموعه است نه کسی که دائما در حال تعریف و تملق است.

5- مدت زمانی که باید در سازمان باشیم امانت است و باید درست و به موقع و برای سازمان استفاده شود. انجام معاملات، مطالعه شخصی، کارهای شخصی و صحبت های غیرکاری، تلفن زدن ها، استفاده از اینترنت و برق و ... در محل کار خلاف امانت است. علاوه بر زمان، همه امکانات و تسهیلات درون مجموعه امانت است و باید برای کار سازمان از آنها استفاده کرد و حتی نمی شود از آن برای کار سازمان دیگری استفاده کرد. برای تک تک امکاناتی که در اختیار ماست باید پاسخگو باشیم.

6- استفاده از موقعیت سازمانی، برخی برای کارهای خودشان از اعتبار و موقعیت سازمانی شان استفاده می کنند این کار هم خلاف امانت داری است.

7- جلسات اداری هم یکی از مواردی است که باید به آن توجه کرد، چه در زمان جلسه و چه در وقت حضور افراد در آن، گاهی مساله ای که می شود در یک ساعت جلسه آن را بررسی و تصمیم گیری کرد، چندین جلسه برای آن گرفته می شود، گاهی فرد با دیر آمدن در جلسه وقت چندین نفر را می گیرد.

8- خریدهای سازمانی همه امانت است ما برای خریدهای شخصی کلی بررسی و قیمت گیری و چانه زنی می کنیم ولی برای سازمان این کار را نمی کنیم. این خلاف امانت داری است.

9- با توجه به اینکه در جامعه الزهرا زنان و دختران مردم درس می خوانند و کار می کنند همه آنها امانت هستند و در حکم ناموس ما هستند.

10- حفظ آرمان ها، ارزش ها و مقدسات در سازمان با توجه به این که یک نهاد حوزوی هستیم امانت است، علما، بزرگان و شهدای زیادی از جان و مال و آبرو گذشتند تا این مقدسات و ارزش ها به ما برسد.

11- تخصیص لوازم و امکانات به واحدها، اگر این تخصیص ها با رابطه و رفاقت باشد خلاف است. میزان لوازم درخواستی اداره ها هم باید متناسب با میزان کارشان باشد، جمع کردن بیجای امکانات خلاف امانت داری است.

12- تشویقات و پاداش ها، گزارش دادن های کاری، اسناد، مدارک، جزوات، اقلام مصرفی، استفاده از سرویس عمومی، قراردادن امکانات در اختیار فرزندان و آشنایان، حتی گل و گیاه های داخل مجموعه، ساختمان ها و متعلقات آن، جلسات غیرمرتبط با سازمان که در داخل و خارج از سازمان تشکیل می شود. انتقال تجربیات و مهارت ها، همه اینها امانت است.