مقدمه

موضوع تعلیم و تربیت، از موضوعات بسیار مهم و کلیدی در معارف دین اسلام است، به‌گونه‌ای که به عنوان هدف بعثت نبی مکرم اسلام(ص) معرفی شده است:

 «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ». (جمعه/۲)

سیاست‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی که برگرفته از معارف و آرمان‌های اسلام عزیز است نیز همین هدف را دنبال می‌کند و تأکیدات بنیانگذار آن، حضرت امام خمینی(ره)، و نیز رهبر فرزانه انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله)، بر پیگیری و تحقق همین آرمان بوده و هست. رسیدن به این هدف والا مستلزم شناخت راه و درست پیمودن مسیر است. تعلیم و تربیت اسلامی از جمله معارف و علومی است که زمینه حرکت به سوی این هدف مقدس را فراهم نموده و مسیر درست و حقیقی سعادت و کمال را به ما نشان می‌دهد.

تعليم و تربیت اسلامی يکي از موضوعات مهم امروز ایران اسلامی است چون بدون تربيت صحيح يک جامعه بعنوان جامعه اسلامي بوجود نمي آيد، تربيت از منبع وحی سرچشمه می گیرد و از این رو امری دینی- الهی و معنوی محسوب می گردد. امروزه علیرغم همه پیشرفت ها، امکانات و تجهیزات و پیشرفت علوم و رشته ها و ... مشكل بشريت نه تنها حل نشده، بلكه در برخي موارد، دو چندان شده و اينجاست كه مسئله تربيت و موانع تحقق تربيت حقيقي بايد به دقت مطالعه و بررسي شود.

به اين خاطر پيامبر خدا صلي الله عليه و آله وسلم و ائمه معصومين عليهم السلام نسبت به اين موضوع،  توجه و اهتمام ويژه اي داشتند.

تعليم و تربيت يكي از بنيادهاي زندگي اجتماعي انسان است و همواره در زندگي بشر مؤثر بوده است. رابطه بين آموزش و پرورش با رشد و گسترش فرهنگ و تكامل جوامع تا بدان حد است كه مي‏توان گفت به هر نسبت جامعه به پايه والاتري از فرهنگ و تكامل برسد، نقش آموزش و پرورش آن نيز در پايه‏اي برتر است.

تعليم، بيش از هر چيز سپردن و انتقال دانش به ديگران است، اما دانش زماني سودمند است كه به كار آيد و آموزش آن‏گاه به كار آيد كه زمينه‏اي براي پديد آمدن تغيير و تحوّل در نوآموز و فراگیر گردد، چنان‏كه او را در انجام كارها توانا سازد و بر دايره امكاناتش بيفزايد؛ يعني زمينه‏اي گردد براي تربيت كه همانا به كار آمدن توانايي‏هاست. ولي با آنكه آموزش مي‏تواند و بايد زمينه‏اي براي پرورش و تربيت باشد، خود، هيچ‏يك از آنها نيست؛ زيرا چه بسا ممكن است كه به هيچ دگرگوني نينجامد. اينكه آموزش و پرورش زمينه تحوّل بشود يا نه، بستگي به هدف و روشي دارد كه در پيش مي‏گيريم. دنياي كنوني شاهد اين است كه بشر از مهم‏ترين امكانات آموزشي برخوردار است، به گونه‏اي كه به راحتي توانسته است طبيعت را مهار كند و آن را تحت تسلّط خود درآورد. اما نكته حايز اهميت اينجاست كه مشكل بشريت نه تنها حل نشده، بلكه حتی آسیب های بیشتری بر روح و روان و اخلاق افراد وارد نموده است.

لذا ضروری است همه معلمان و اساتید و مربیان و فعالان عرصه تعلیم و تربیت اسلامی، اهتمام جدی به امر تربیت اسلامی و الهی افراد داشته باشند.

امام خمینی (ره)؛ می فرمایند: «اگر چنانچه معلم یك معلمی باشد كه دعوت به نور بكند، دعوت به صلاح بكند، دعوت به اسلام بكند، دعوت به اخلاق صالحه بكند، دعوت به ارزش‌های اسلامی بكند، آن ارزش‌هایی كه عندالله ارزش است، اگر معلم این كار را بكند، همانطوری كه انبیاء مردم را از ظلمت به نور می‌كشانند، این معلم هم این بچه ها را از ظلمات به نور وارد می كند و همین شغلی است كه شغل انبیاء است».

مقام معظم رهبری نیز می‎فرمایند: «همت شما عزیزان امور تربیتی در درجه‎‏ی اول این باشد که جوان را مؤمن، آگاه، روشن‎بین و پایبند به معارف و عمل اسلامی بار آورید.»

در سالهای نخست پیروزی انقلاب اسلامی، نهاد «امور تربیتی» با هدف گسترش و تعمیق ارزشهای انقلاب اسلامی در نظام آموزش و پرورش كشور شروع به شكل گیری كرد و بر همین اساس شهیدان رجایی و باهنر در دوران تصدی وزارت آموزش و پرورش در سال ۱۳۵۹ شمسی اقدام به تاسیس ستادهای امور تربیتی در مدارس كردند تا دانش آموزان را به ارزشهای اسلامی ترغیب كنند.

استمرار و بقای هر جامعه مستلزم آن است كه مجموعه باورها، ارزش ها، رفتارها، دانش ها و مهارت های آن به نسل های جدید انتقال یابد. مهم ترین وسیله این انتقال، آموزش و پرورش است و مدرسه مهم ترین واسطه انتقال دانش و مهارت فنی است، بر همین اساس در دوره نخست وزیری شهید رجایی و در دوران تصدّی شهید باهنر در وزارت آموزش و پرورش آن ها به تأسیس ستاد های امور تربیتی در مدارس كشور اقدام كردند تا فرهنگ اسلامی را گسترش دهند و دانش آموزان را به حرمت نهادن و عمل به ارزش های اسلامی ترغیب كنند. پاسداری از ارزش های اسلامی و دستاوردهای انقلاب، برنامه ریزی و ایجاد هماهنگی بین عملكرد عوامل تربیتی، توجّه جدی به نقش معلمان در فعالیت های تربیتی و توجه به نقش دانش‌آموزان در فعالیت های تربیتی از جمله اهداف ستادهای امور تربیتی است.

در جمهوری اسلامی ایران هشتم اسفند ماه روز «امور تربیتی و تربیت اسلامی »، نامگذاری شده است. شهید بزرگوار، رجایی مربیان امور تربیتی را سربازان انقلاب در آموزش و پرورش نامید و بنا به گفته شهید باهنر «مربیان زمانی با انبیا هم صف و با امام عادل هم ردیف هستند كه آموزش را از محتوای تزكیه پر كنند» و چه پر معناست كلام امام خمینی بزرگ مربی نظام اسلامی (ره) كه می فرمایند: «اگر تهذیب در كار نباشد علم توحید هم به درد نمی خورد.».

این نهاد از بدو شكل گیری تا به امروز مجموعه وسیعی از عملكردها و وظایف متعدد و گوناگونی را بعهده داشته و تحقق امر تربیت را منوط به حضور مربی و فعالیت‌های رسمی غیر كلاسی در كنار آموزش‌های كلاسی می داند.

اهداف و اصول مشروحه زیر علل اصلی تشكیل این نهاد انقلابی پرورشی می باشند كه عبارتند از:

1- انتقال ارزشهای دینی و فرهنگی انقلاب اسلامی به مدارس

2- تربیت و بازسازی دانش آموزان در فضایی انقلابی و اسلامی

3-زمینه سازی برای ورود نگرش های دینی و ارزشهای انقلاب اسلامی به نظام آموزش و پرورش و حفظ مدارس از آفات فرهنگی و سیاسی.

4-شناخت و پرورش استعدادهای دانش آموزان در رشد دینی، عقلی، اجتماعی، عاطفی آنان و حفظ ارزشها.

بنابراین مهمترین اهداف تشكیل امور تربیتی را می توان حراست از مرزهای اعتقادی و حفظ دستاوردها و تبیین ارزشهای انقلاب در مدارس باید دانست. چراكه انگیزه های انقلابی و اسلامی همراه با شعار «مربیان امور تربیتی سربازان انقلابند» موجب تأسیس این نهاد انقلابی شده است.

این مجموعه در طی سالهای شكل گیری خود تلاش گسترده ای را درجهت رفع كاستی ها و پرورش مذهبی و انقلابی دانش آموزان به انجام رسانده است.

لازم به ذكر است كه ارزیابی فعالیتها نیاز به شناختن اهداف و راهبردهای اجرایی نهادهای تربیتی و پرورشی دارد که امروزه در قالب های مختلف در حال انجام رسالت خویش می باشند. لذا فعالیتهای امور تربیتی باید همراه و هم قدم با نظام آموزشی باشد تا بتواند نسبت به رسالت و نقش خویش و اهداف بنیادی این نهاد موثر واقع شود.

 قابل ذكر است كه طرح امور تربیتی همه اركان آموزش و پرورش با محوریت معلمان، كتابهای درسی، نظام ارزشیابی، خانواده و دانش آموزان و دانشگاه ها با محوریت اساتید و نهادهای انقلابی فعال در دانشگاه و متون درسی و فضای تربیتی و نیز حوزه‌های علمیه و تمامی موسسات آموزشی را شامل می شود و اختصاص به دانش آموزان ندارد و در واقع مربیان در ابتدا خود نیاز به پیمودن عملی راه تربیت و الگو بودن برای فراگیران را دارند.

 مرکز مشاوره جامعه الزهرا (س)

8 اسفند 1402