حضرت زهرا (س) از لحاظ فردی و اجتماعی و خانوادگی و در ابعاد مختلف دنیوی و اخروی و مسایل عبادی و اعتقادی و معنوی و روابط با پدر و همسر و فرزندان و مردم، الگو و اسوه همه مردان و زنان می باشد . در ذیل به نمونه هایی از این سیره و سبک زندگی سراسر افتخار آن حضرت اشاره می کنیم؛

الف) ولایت مداری 

چرا اولیاء خدا تنها ماندند و چه باید کرد؟

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها با امام شناسی و پاسداری از امام زمانش، حضرت  امیرالمؤمنین عليه السلام، حقیقتی را برای تاریخ به ارمغان گذاشت تا تمام شيعيان با الگو قرار دادن ایشان راه پاسداری از حریم ولایت را بیاموزند.

حضرت زهرا سلام الله علیها که عقل مجسم عالم هستند، چرا بزرگترین دغدغه ایشان ولایت‌مداری بوده است؟

 طریق حضرت زهرا سلام الله علیها بیانگر این واقعیت است که بالاترین موضوع عالم یاری و همراهی امام هر زمانی می‌باشد.

حق حاکمیت از آنِ خداوند است و منشأ حکومت، پیامبر صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم و ائمه معصومین علیهم السّلام از سوی خداوند می‌باشند و نقش مردم پذیرش و فراهم‌_سازی شرایط است. یکی از مهمترین دلایلی که ولی هر زمانی از گذشته تا اکنون ( که امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف پشت پرده غیبت هستند) وجود داشته و معصومین تنها مانده اند، این است که  شیعه_ناب نبوده و ما شیعه فاطمی نشدیم .

 رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می‌فرمایند : اَحْسِنُوا جِوارَ نِعَمِ اللّهِ لاتَنْفِرُوا فَقَلَّما زالَتْ عَنْ قَوْمٍ فَعادَتْ اِلَیْهِمْ.

 قـدر نـعـمـتـهـای خـدا را بـدانید و آن را از خود مرانید، زیرا کمتر نعمتی ممکن است از قومی زایل شود سپس به آنان برگردد.

 اکنون تاریخ را مرور کنیم، ناسپاسی مردم در قبال نعمت معصومین علیهم السلام باعث شد که خداوند متعال آخرین فرستاده اش را در پرده غیبت نگهدارد تا انسانها با  یاری و زمینه سازی برای ایشان ثابت کنند که پذیرای امام معصوم هستند تا خداوند فرمان خروج ایشان را صادر کنند .

 در سخنی دیگر امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند: لَنْ یَقْدِرَ اَحَدٌ اَنْ یُحَصِّنَ النِّعَمَ بِمَثْلِ شُکْرِها . هرگز کسی نمی تواند از نعمتها محافظت و نگهداری کند به چیزی مانند شکر آنها . شرح شاکر نعمت ها بودن اکنون شکر نعمت ولایت،  همراهی و یاری امام زمان عجل الله می‌باشد، اگر مردم در مقام یاری حضرت برآیند و زمینه ظهورش را فراهم کنند، خداوند متعال به شکرانه این نعمت فرمان ظهور آخرین فرستاده اش را خواهد داد.

 شاید به این مسئله بیاندیشید که چه مسیری را باید طی کنیم تا به ظهور کمک کنیم؟

پاسخ کوتاه این است که باید مسیر زندگی حضرت زهرا سلام الله را الگو قرار دهیم و غم غربت و تنهایی امام زمانمان را به‌ مردم بفهمانیم و در مقام یاری حضرت قرار گیریم . ایجاد این فرهنگ در جامعه باعث می‌شود تا مردم با تمام وجود غربت امام زمانشان را درک کنند و زمینه ظهورش را فراهم سازند.

ب) آداب همسرداری 

 روابط علی (ع) و حضرت زهرا (س) در گفتار و رفتار و در طول زندگی مشترک با هم بسیار صمیمانه و عاشقانه بود. نمونه ساده آن، سخنی عاشقانه بین حضرت علی(ع) و همسرش در آخرین لحظات زندگی حضرت فاطمه (س) است که بهترین طریق شناخت یک زن تعریف و توصیف شوهرش مى باشد. زیرا شوهر از افراد دیگر، حتى از پدر و مادر، همسرش را بهتر مى شناسد و بر خفایاى افکار و رفتار و عادت هاى خوب یا بد او آشناتر است. بنابراین حضرت على علیه السلام همسرش زهرا علیهاالسلام را کاملاً مى شناسد و بهتر از دیگران مى تواند تعریف و توصیف نماید. امیرالمؤمنین سخنان فراوانى درباره زهرا دارد لیکن در اینجا به دو کلام اکتفا مى شود:

کلام اول را بامداد اولین روز عروسى در جواب سؤال پیامبر اکرم فرمود. رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله صبح اولین رو زعروسى وارد حجله شد، از داماد پرسید: کیف وجدت اهلک؟ فقال: نعم العون على طاعه اللَّه [بحار ج ۴۳ ص ۱۱۷٫] یعنى رسول خدا از حضرت على پرسید: همسرت را چگونه یافتى؟ او در جواب عرض کرد: بهترین کمک است بر اطاعت از خدا.

کلام دوم را در آخرین ساعت هاى عمر، حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: امیرالمؤمنین و زهرا در آخرین ساعت ها با هم خلوت کردند. و قال: اوصینى بما احببت. قالت: یا ابن عم ما عهدتنى کاذبه و لا خائنه و لا خلفتک منذ عاشرتنى. فقال علیه السلام: معاذ اللَّه انت اعلم باللَّه وابرّ واتقى و اکرم و اشدّ خوفاً من اللَّه من ان اوبّخک بمخالفتى، قد عزّ علىّ مفارقتک [بحار ج ۴۳ ص ۹۱٫]

حضرت زهرا در آخرین ساعت هاى وداع به امیرالمؤمنین (ع) گفت: پسر عمو! در طول عمر هرگز به تو دروغ نگفتم و خیانت نکردم و هیچگاه با تو مخالفت ننمودم. امیرالمؤمنین در پاسخ فرمود: آرى اى دختر پیامبر! معاذ اللَّه که تو خلافى را مرتکب شده باشى. مرتبه خداشناسى و نیکوکارى و تقوا و خداترسى تو بالاتر از آن است که با من مخالفت کرده باشى. مفارقت از تو بسیار بر من سخت است.

امیرالمؤمنین در آغاز زندگى زناشوئى خود حضرت زهرا علیهاالسلام را به عنوان بهترین همسرى که با کمک او مى توان خداى را اطاعت نمود معرفى کرد. جمله (نعم العون على طاعه اللَّه) جمله اى کوتاه ولى بسیار پر محتوا است. در این جمله هدف ازدواج را بیان کرد که کمک گرفتن از همسر براى اطاعت از خدا باشد و همسرش زهرا را به عنوان بهترین مصداق براى توفیق در این امر مهم دانست.

 در آخرین ساعتهاى وداع فاطمه علیهاالسلام نیز مقام عرفان و نیکوکارى و تقوا و خوف از خداى آن حضرت را ستود و نظر گذشته اش را تأیید نمود. معلوم مى شود زهرا در طول مدت ازدواج نه تنها مزاحم شوهرش در اطاعت از خدا و انجام دادن مسؤولیت سنگین ولایت نبوده، بلکه در تمام ابعاد مؤید و معاون او هم بوده است.

 با توجه به شخصیت فوق العاده امیرالمؤمنین (ع) و موقعیت اخلاقى، سیاسى، اجتماعى آن حضرت، شخصیت ممتاز همسرش زهرا علیهاالسلام نیز روشن مى شود. على بن ابى طالب علیه السلام یک فرد عادى نبود، بلکه دومین شخصیت ممتاز اسلام بود و جز حضرت زهرا علیهاالسلام هیچ زن دیگرى لیاقت همسرى با او را نداشت، تنها او بود که مى توانست درباره اش بگوید: نعم العون على طاعه اللَّه. در اینجاست که مقام ممتاز فاطمه روشن مى شود و مى توان او را به عنوان تنها همسر لایق حضرت على معرفى نمود. او بود که توانست در بیت على و بر طبق میل او زندگى کند و در اطاعت خدا و انجام مسؤولیتى که بر عهده اش نهاده بود، مؤید و مشوقش باشد.  

حضرت زهرا علیهاالسلام با رفتار اسلامى خود توانست لیاقت خود را براى فرزندى پیغمبر اکرم (صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم) و همسرى امیرالمؤمنین علیه السلام باثبات رساند و به همین جهت از جانب پیامبر به عنوان بزرگترین و شایسته ترین زنان جهان معرفى شد. فاطمه بانوى نمونه ى اسلام است و بانوان اسلام باید از آن حضرت درس زندگى بگیرند. در این میان خانواده ى رجال دین و روحانیین از مسؤولیت بیشترى برخوردارند. خانمى که همسرى یک عالم دین را پذیرفته باید به مسؤولیت مقام شوهرش توجه داشته باشد. باید بداند که خانه او به منزله خانه پیامبر و على است. خانه معنویت، علم، عدالت، مواسات، مساوات، ایثار، تقوا، فضیلت، توجه به خدا، خدمت به اسلام و مسلمین، و در یک کلام خانه دعوت به همه فضائل و مکارم اسلامى و انسانى است.

ج) جلوه هایی از فرزندپروری فاطمی

 شیوه های فرزندپروری حضرت زهرا (س)

1- محبت و مهرورزی به فرزندان

روان شناسان معتقدند که کودکان به موازات نیازهای زیستی و فیزیولوژیکی به ویژه در سنین نخستین، نیازمند ارتباطات عاطفی و پذیرش از جانب دیگران هستند که برآورده کردن این نیازها، موجب بسترسازی آرامش و تعادل روانی و دستیابی به برخی از بالندگی های روانی است. آرامش_روانی، امنیت خاطر، عزت_نفس، اعتماد به نفس، اعتماد به والدین، الگو گیری در مهرورزی به دیگران و پیشگیری از انحرافات، نمونه ای از این امتیازات است.

درس محبت در خانه حضرت زهرا (س) به طور کامل ارائه می شد و آن حضرت که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا (ص) سیراب شده و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندانش بود در این جهت نیز وظیفه مادری خود را به بهترین شکل انجام می داد. 

 2- بوسیدن و ملاطفت با کودکان

یکی از مهم ترین نیازهای هر کودک برخورداری از عواطف پاک و مهر و محبت خانواده و خویشاوندان و والدین است. یکی از راه های پرورش شخصیت عاطفی کودک، ابراز محبت و از جمله بوسیدن است. بوسه های مکرر پیامبر اکرم (ص) بر رخسار و دست و بازوی فاطمه (س) نشانه ای از ابراز علاقه آن حضرت به فرزندش بود. آن حضرت به محبت کردن و توجه به کودکان بسیار اهمیت می داد، چنان که: روزی رسول خدا (ص) امام حسن (ع) را می بوسید و نوازش می کرد، اقرع بن حابس عرض کرد: من ده فرزند دارم، ولی تا به حال هیچ یک از آنان را نبوسیده ام. پیغمبر اکرم (ص) غضبناک شد و فرمود: اگر خدا محبت را از قلب تو گرفته است، من چه کنم؟! هر کس نسبت به اطفال ترحم نکند و احترام بزرگ سالان را نگه ندارد، از ما نیست.

حضرت زهرا (س) نیز که تربیت یافته چنین مکتبی بود، با بوسیدن مکرر فرزندان خود، شخصیت عاطفی آنها را پرورش می داد.

3- بازی با کودکان

 یکی از روش های مؤثر در تربیت بازیاست، بازی شیوه ای است که تأثیرات مثبت و گوناگونی را بر روحیه فرزند به جای می گذارد، خلاقیت او را شکوفا و عواطف کودکانه او را از محبت سیراب می سازد. بازی کودکانه مادر با فرزندان، رشد جسمی و فکری کودک را سرعت می بخشد و احساسات پاک مادری را به او منتقل می کند. نشاط، شادابی، خلاقیت، ابتکار و نوآوری و اعتماد به نفس را در او ایجاد و زمینه را برای ظهور استعدادهای نهفته کودک فراهم می آورد. حضرت فاطمه (س) از همان دوران کودکی با فرزندانش هم بازی می شد و به این نکته نیز توجه داشت که در بازی، نوع الفاظ و حرکات مادر سرمشق کودک قرار می گیرد، بنابراین باید از کلمات و جملات مناسبی استفاده کرد. افزون بر این باید در قالب بازی و شوخی، شخصیت کودک را تقویت ساخت و او را به داشتن نیکی ها و ارزش های اکتسابی تشویق و راهنمایی کرد. نقل شده است حضرت با فرزندش امام حسن مجتبی (ع) بازی می کرد و او را بالا می انداخت و می فرمود:

" پسرم حسن، مانند پدرت باش، ریسمان ظلم را از حق بر کن، خدایی را بپرست که صاحب نعمت های متعدد است و هیچ گاه با صاحبان ظلم و تعدی، دوستی مکن"

 عفاف و حجاب فاطمی:

حتی نیفتاد از سرش یک بار چادر

 گل را محافظ بود از هر خار چادر

 دارد برای هر زن آزاد اندیش

با یاد زهرا حرمت بسیار چادر

 پیچید دور دُر بی مانند مادر

 مثل صدف در کوچه و بازار چادر

 کوه وقار است این که می بینید مردم

 این نکته را می گفت در انظار : چادر

 آیینه را تا عکس نابینا نبیند شد

پرده دارش لحظه ی دیدار چادر

 نامردها وقتی که دورش را گرفتند

 او را سپر شد لحظه ی پیکار چادر

 در کوچه، خاکی شد ولیکن گفت آری

 از گرگها با حیدر کرار چادر

راز کبودی گل سرخش نشد فاش

 صدیقه را شد حافظ اسرار چادر

 اما دریغا دور از چشمان حیدر

 شد شعله ور بین در و دیوار چادر

 این بیت را با اشک باید خواند مردم!

 زد بال بال آن روز با مسمار چادر

 فواره زد خون از گل نیلوفری وای!

 شد ناگهان مثل شقایق زار چادر

د : ضرورت توسل به حضرت زهرا (س)

يافاطِمَةَ‌الزَّهْراءُ‌يابِنْتَ‌مُحَمَّد‌

 يا‌قُرَّةَ‌عَيْنِ‌الرَّسُولِ‌ياسَيِّدَتَنا‌ومولاتنا

اِنّا‌تَوَجَّهْنا‌وَاسْتَشْفَعْنا‌وَتَوَسَّلْنا‌بِكِ‌اِلَى‌اللهِ

وَقَدَّمْناكِ‌بَيْنَ‌يَدَيْ‌حاجاتِنا

يا‌وَجيهَةً‌عِنْدَاللهِ‌اِشْفَعي‌لَنا‌عِنْدَاللهِ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

 و : در سوگ حضرت زهرا (س)

"مادرجان" شده اند فرزندان علی یتیم دوباره

 آری ،

 آمده غم به سراغ این خانواده …

ما در دو جهان

 فاطمه جان

 دل به تو بستیم

محبان تو هستیم

نظر کن زعنایت

 به فردای قیامت

 ------------------------------------------------------------------------------------------

تهیه و تنظیم : اصغر اخوی

مرکز مشاوره جامعه الزهرا علیهاالسلام

آذر 1402