چکیده

قرآن تجلی خداوند و معجزه جاوید پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم می‌باشد که مانند اقیانوسی ناپیدا کرانه در عالم هستی تشنگان وادی معرفت و معنویت را سیراب می‌سازد و هر کس به قدر ادراکش جرعه ای برمی‌گیرد. این گنج که عقول از تصور جایگاهش عاجزند و بیان از توصیف منزلتش قاصر، ازابعاد گوناگون معجزه بوده و اندیشه را مبهوت خود می‌سازد. از وجوه اعجاز قرآن اعجاز علمی این کتاب است و ازشئون اعجاز علمی، اعجاز پزشکی است که قرنها پیش در سرزمین جزیرة العرب و شهر مکه به مطالبی اشاره می‌کند که قرن‌ها بعد دانشمندان علوم طبیعی به آن دست یافتند و یقینا در آینده نیزبه یافته‌های علمی مندج در آیات وحیانی افزوده خواهد شد.

پژوهش حاضر که به روش توصیفی تحلیلی و باهدف بررسی پاره‌ای ا زشگفتی‌های طب قرآنی در زمینه‌های مختلف به نگارش درآمده است بااستناد به آیات قرآنی به رهنمودهایی در امر درمان و پیشگیری و اثبات مسائلی چند در زمینه اعجاز پزشکی قرآن کریم دست یافته است. منظور از اعجاز در این نوشتار، مطالب طبی مطرح شده در قرآن کریم است که مخاطبان عصر نزول از آن آگاهی نداشتند و بعدها حکمت آنرا کشف و اسرار آن آشکار شد مباحثی هم چون مراحل خلقت انسان، رابطه بین فرا رفتن از زمین و تنگی نفس، شفابخشی عسل، تحریم گوشت خوک و شراب، آرامش بایاد خداوند، سفارش‌های قرآن کریم درمورد غذاهای حلال وپرهیز و اجتناب از خوردن غذاهای حرام و دلایل علمی آن و ... اشاره شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که قرآن کریم هرچند کتابی دینی است ولی در جای جای آن اشاره‌های دقیقی به اموری شده است که بیانگر اعجاز علمی این کلام الهی است.

واژگان کلیدی: قرآن اعجاز پزشکی، تغذیه، بهداشت شخصی، بهداشت عمومی، سلامتی، بهداشت روح و روان، بهداشت جسمی

مقدمه

چگونگی اعجاز قرآن و میزان صحت و سقم آن از زمره مسائلی دیرین و مهم است که بسیار مورد توجه علمای اسلام و حتی مخالفان و معاندان دین قرار گرفته است. با نگاهی کوتاه به قرآن کریم این بحث به خوبی هویداست که در قرآن مسائلی چند پیرامون خلقت انسان، خلقت جنین و بسیاری مسائل علمی دیگر مطرح شده است، که بدون شک در آن زمان توجیه مناسبی برای آن یافت نمی شد، ولی به مرور زمان صحت این کلام هویدا گشته است. به هر روی جهت تبیین و روشن شدن هر چه بیشتر این مسأله – اعجاز علمی قرآن و خصوصا اعجاز پزشکی قرآن کریم مرهون تبیین صحیح اندیشه و سیر تاریخی مسأله و مقایسه میان رویکردهای مختلف آن است.

در قرآن اشاره‌های فرآوانی در مورد مسائل پزشکی هست، که اکنون حقانیت و درستی آنها به اثبات رسیده است. به عنوان مثال قرآن کریم با عباراتی بسیار ساده به رشد و تکامل جنین اشاره می‌کند، به طوریکه تمام مراحل آفرینش و رشد جنین را با اصطلاحاتی به ظاهر ساده بیان نموده است به گونه ای که برای انسان‌های آن زمان نیز به آسانی قابل درک است، با این وجود آنچنان این مراحل را به صورتی درست و صحیح به تصویر کشیده است که اکنون باعث تعجب بزرگان علم پزشکی شده است. با مراجعه به تاریخ جنین شناسی و مراحل رشد آن به وضوح روشن می‌شود که در صدر اسلام و نزول قرآن کریم کسی به مراحل رشد جنین آگاه نبوده است.

به هر روی مسأله جنین یک مثال از چند دهها مثال برای اعجاز پزشکی قرآن کریم است، که در این رساله در صدد پاسخ گویی به این مسائل و بیان و تشریح این اعجازها هستیم. ولی نباید پنداشت که قرآن کریم از جانب خداوند نازل شده است که به مسائل پزشکی و جنین شناسی و غذا و دارو و... بپردازد، بلکه این کتاب برای هدایت و راهنمایی جهانیان آمده است که در بین صفحات آن می‌توان رد پاهایی از اعجازهای پزشکی و علمی نیز در آن یافت.

نتیجه گیری

قرآن کریم مشتمل بر معارف گوناگون در حوزه‌های مختلف اعتقادی، اخلاقی، و عملی است و در ساحتهای متعددی از جمله فرهنگ، سیاست، اقتصاد و...آموزه‌هایی را برای سعادت انسان‌ها به ارمغان آورده است. بخش قابل توجهی از آیات قرآن کریم به پدیده‌های هستی و دستگیری انسانها در تدبیر امور آنها اختصاص یافته است و سعادت دنیا و آخرت آنها را تضمین کرده است. از گذشته تا به امروز دانشمندان و مفسران اسلامی در ابعاد متنوع تفسیر علمی اظهار نظر کرده و تلاش کرده اند تا به مدد کشفیات و یافته‌های علمی به تفسیر آیات قرآن بپردازند. تفسیر علمی که در میان اندیشمندان اسلامی با موافقت‌ها و مخالفتهایی مواجه شده است امروزه دغدغه ذهنی بسیاری از متفکران را به خود جلب کرده و روز به روز به علاقمندان آن افزوده می‌شود. آن چه در سال‌های اخیر به دامنه مباحث علم و دین افزوده است موضوع اعجاز علمی قرآن کریم است که به ویژه در طبابت و مسائل پزشکی نیز کشیده شده و مدعی است نه تنها قرآن حاوی مطالبی علمی می‌باشد بلکه این معارف قابل تحدی و اعجاز آمیز است.

شگفتی‌های قرآن کریم در باب طبابت امروز مورد توجه بسیاری از دانشمندان و پزشکان واقع شده است. بدون تردید انطباق اخبار علمی قرآن با یافته‌ها و اکتشافات علمی جدید بدون ابزار و وسایل لازم از فردی امی و درس ناخوانده قبل از هزار و چهار و چهل سال، نشان از عظمت، ابهت و جایگاه رفیع قرآن کریم دارد. وجوه اعجاز علمی قرآن کریم بسیار زیاد است که در پایان نامه فعلی ما به پاره ای از این وجوه اشاره کردیم، اما توجه و عنایت خاصی به اعجاز طبی یا پزشکی قرآن کریم نمودیم. در این راستا مسائلی که امروزه به عنوان اعجاز قرآن کریم در مسائل پزشکی شناخته شده است، را تحلیل و مورد شرح قرار دادیم. این مسائل شامل رشد جنین، اثر انگشت، کمبود اکسیژن در ارتفاعات بلند، و مواردی چند بود.

در مورد خلقت انسان در آیات قرآن، از دو منظر مورد توجه قرار گرفته است، یکی بعد مادی او که از این لحاظ، منشأ خلقت انسان را خاک یا گِل می‌داند و با این بیان، هم به عناصر مادی وجود او اشاره می‌کند و هم به جنبه نمادین خلقت مادی. سپس مراحل خلقت جنین در قرآن مطرح شده است، از نطقه تا پایان مراحل جنینی که شکل کامل انسانی می‌گیرد. این مراحل به تفصیل ورد بررسی قرار گرفت. ولی باید گفت قرآن کریم به زبان علمی به تبیین پدیده جنین شناسی نپرداخته است، بلکه با زبانی ساده و همه پسند چنین چیزهایی را مطرح کرده است، لذا یافته‌های علمی جنین‌شناسی می‌تواند تفسیر آیات قرآن در این زمینه باشد. دوم بعد معنوی اوست که قرآن در این باب، بیان می‌کند که خداوند پس از تکمیل خلقت مادی، خلقت دیگری را که دمیدن روح الهی است، در انسان ایجاد می‌کند. بدین ترتیب خلقت انسان با دو بعد مادی و معنوی کامل شده و انسان شایستگی تکلیف الهی را پیدا می‌کند.

اشاره قرآن به مباحث تغذیه گویای اهمیت تغذیه و نقش تأثیرگذار آن در زندگی بشر است. از طرفی بررسی و بازگویی غذاهای قرآنی به همراه یافته‌های قطعی علمی، سبب نگرش نو افراد به دین و قرآن خواهد شد و از سویی به كار بستن این آموزه‌ها به خصوص در بخش غذا درمانی قرآن بسیاری از مشكلات را در این رابطه حل خواهد کرد. بررسی منابع علمی معتبر در ارتباط با اثر گیاهان دارویی زنجبیل، انگور، خرما و زیتون که خداوند کریم در آیات اسرار آمیز قرآن بیان کرده، نشان می‌دهد که گیاهان ذکر شده دارای اثرات درمانی مفید و مؤثری در درمان بیماریهای متابولیک و عارضه‌های است که علم مدرن یا در دهه‌های اخیر برای آنها درمانی یافته یا هنوز در درمان آنها عاجز است و می‌توان چنین استنباط کرد که اشارات طب قرآن به گیاهان دارویی ذکر شده در قرآن دارای اثرات ویژه درمانی هستند که بشر احتمالا با الهام از این منبع توانسته اثرات ویژه درمانی این گیاهان را اثبات کند.

 در راهنمایی‌های تغذیه ای قرآن، سلامت جسمی، از طریق استفاده از غذای نیک، تنوع غذایی، تعادل در مصرف را به دنبال دارد. یا دعوت به غذای حلال و پرهیز از غذای حرام و نیز پذیرش خدوند به عنوان رزاق، می‌توان بعد معنوی را در تغذیه جستجو کرد. نگرش معنوی به رزق حلال و پرهیز از غذای حرام، شاخص‌های سلامت روان از قبیل آرامش، اخلاق مداری و عمل صالح را به دنبال دارد.

همچنین باید گفت مقدمات بسیاری از اعمال عبادی، رعایت اصول بهداشتی ذكر شده است. از سوی دیگر خیلی مستحبات هم با مقدمه رعایت بهداشت، به یك عمل مستحب و دارای اجر اخروی و دنیوی قلمداد شده اند. در نگاه دینی نظافت جزئی ازایمان شمرده شده است است. توجه به انواع غسلهای واجب واستحبابی و وضو نیز در زندگی عبادی افراد مومن، جایگاه، ارزش و اهمیت نظافت را در اسلام نشان میدهد. از نظر دین مبین اسلام، مومن كسی است كه اعتقاد قلبی و باور درونی به آموزه‌های دینی داشته باشد و از جمله آموزه‌های دینی پایبندی و التزام به اصول نظافت و رعایت بهداشت فردی و اجتماعی در دین می‌باشد و كسی مومن است كه نه تنها به دستورات دین اسلام در مورد بهداشت و نظافت پایبندی نظری داشته باشد، بلكه به آن آموزه ها، عمل هم بكند.

این حقایقی است که به نوعی بر اعجاز علمی قرآن دلالت دارند. لیکن در مکاتب غیر دینی، به شاخص‌های سلامت تغذیه در بعد روحی و معنوی اشارتی نمی توان یافت. توجه به چنین آموزه‌هایی در تغذیه منشأ تحقق سلامت در مفهوم جامع خواهد بود. بنا بر این ضروری است در تحقق سلامت، به اصول تغذیه سالم و شاخص‌های تغذیه در ابعاد جسمی، روانی، و اجتماعی بیش از بیش توجه شود، حقایقی که عاری از هر گونه خطا و اشتباه بوده و انسان را به سر منزل مقصود می‌رساند.